ضرورت کارآمد سازی چک و بهره مندی از مزایای منحصربه فرد آن در مبادلات اقتصادی، اصلاح و بازنگری هفت باره قانون چک در مقاطع زمانی گوناگون را در پی داشته است. در واقع، اصلاحیه قانون چک آنقدر مترقی است که بسیاری از اقتصاد دانان، فعالان نظام بانکی و کارشناسان مسائل اقتصادی، آن را به عنوان یک جهش در اصلاح نظام بانکی میدانند. از آثار مطلوب اجرای قانون جدید چک، کاهش چالش های تجاری و حقوقی برای فعالان اقتصادی، صاحبان مشاغل و کسب وکارها است و افراد میتوانند از مزایای این قانون بهره مند شوند. دراین نوشتار به اهم موارد مرتبط با آن اشاره می شود:
مشخصات ظاهری چکهای جدید
* رنگ این چکها بنفش است.
* در چکهای جدید شناسه یکتای ۱۶رقمی در سمت چپ بالای هر برگ چک دیده میشود. همچنین بارکد نیز بر روی هر برگ چک چاپ میشود.
* عبارت " کارسازی این چک منوط به ثبت صدور، دریافت و انتقال آن در سامانه صیاد است."، در سمت چپ پایین هر برگ چک درج شده است.
الزامات قانونی چکهای جدید
تمام صادرکنندگـان، ذینفعـان (دریافت کننـدگان) و انتقال دهندگان چک، ملزم به رعایت موارد زیر میباشند:
- لزوم ثبت مندرجات چکهای صادره در سامانه صیاد (مندرجات چک عبارت از مبلغ، تاریخ، اطلاعات هویتی ذینفع)
- لزوم صدور چک در وجه ذینفع مشخص (صدور چک در وجه حامل ممنوع می باشد.)
- ممنوعیت دارندگان چک برگشتی رفع سوء اثر نشده، از صدور چک جدید و ثبت آن در سامانه صیاد.
- جایگزینی پشت نویسی چکهای طرح جدید از طریق ثبت انتقال در سامانه صیاد.
ابزارهای دسترسی به سامانه صیاد:
1. اینترنت بانک و موبایل بانک پارسیان
دارندگان چک می توانند امکان دسترسی به ابزار فوق را از هر یک از شعب بانک پارسیان درخواست کرده و فرآیندهای ثبت، تایید و انتقال چک در سامانه صیاد را از طریق ابزار یاد شده انجام دهند. لازم به ذکر است، ثبت اولیه چک به وسیله صادر کننده و صرفاً از طریق اینترنت بانک یا موبایل بانک مربوط به بانک صادرکننده آن دسته چک امکانپذیر میباشد. این در حالی است که سایر فرایندها از قبیل تایید دریافت و یا انتقال چک هر یک از بانکها توسط این ابزار میسر است و به یکسان بودن بانک کاربر با بانک صادرکننده چک نیازی نیست.
2. اپلیکیشن تاپ:
اپلیکیشن تاپ صرفاً امکان ارائه خدمت به مشتریان حقیقی و حسابهای انفرادی را دارا میباشد. مراجعه به سامانه صیاد از طریق اپلیکیشن تاپ برای ثبت، تایید یا انتقال چک صرفاً باید از طریق تلفن همراهی که سیمکارت آن متعلق به خود شخص است، انجام شود. (اپلیکیشن مذکور از طریق نشانی https://top.ir قابل دریافت و نصب میباشد.)
3. مراجعه به شعب بانک پارسیان:
تمام شعب بانک پارسیان، قابلیت ارائه خدمات سامانه صیاد را دارا میباشند و قادر هستند برای آن دسته از مشتریان خود که امکان دسترسی به ابزار غیرحضوری را ندارند، اقدامهای لازم را از جانب آنان انجام دهند.
لازم به ذکر است، به منظور ثبت چک، شخص صادرکننده صرفاً میتواند به بانک صادرکننده دسته چک خود مراجعه کرده و در زمان تایید دریافت چک نیز شخص تاییدکننده(ذینفع) میتواند صرفاً به بانک خود (بانکی که در آن دارای حساب فعال میباشد) مراجعه کند و فرآیند تایید از سوی شخص و توسط بانک صورت گیرد. همچنین انتقال چک نیز در شعب قابل انجام است.
4- سامانه ی پیامکی ۴۰۴۰۷۰۱۷۰۱
مشتریان محترم می توانند با ارسال یک پیامک بدون متن به سرشماره ۴۰۴۰۷۰۱۷۰۱ راهنمای خدمات چک را دریافت کرده و با استفاده از این راهنما، نسبت به ثبت، تایید، انتقال، انواع استعلام (وضعیت چک و صادرکننده آن) و معرفی شماره همراه خود برای اطلاع از ثبت چک به نام ایشان اقدام کنند.یکی از تفاوتهای اصلی سامانه پیامکی با سایر روشها در این است که ذینفعان چک می توانند با استفاده از این روش از وضعیت چکهای صادرکننده شامل چک های برگشتی، رفع سوء اثرشده و چک های در راه صادرکننده چک باخبر شوند.
5- خودپرداز و کیوسک بانک پارسیان
مشتریان محترم می توانند با مراجعه به دستگاه های خودپرداز و یا کیوسک و انتخاب گزینه ی سایرخدمات، بخش مدیریت چک، نسبت به انجام عملیات یادشده اقدام کنند.
فرایندهای مرتبط با چک در سامانه صیاد:
1. ثبت چک:
پس از درج مندرجات در برگ چک، صادر کننده به یکی از ابزارهای دسترسی به سامانه صیاد به شرح فوق مراجعه کرده و سپس اطلاعات چک و اطلاعات هویتی ذینفع/ذینفعان را وارد میکند. لازم به ذکر است این مرحله به عنوان ثبت اولیه چک تلقی شده و ثبت نهایی چک در سامانه صیاد مستلزم تایید دریافت چک توسط ذینفع آن است.
خلاصه اقدامات مذکور به شرح زیر است:
ثبت مندرجات شامل تاریخ سررسید، مبلغ، اطلاعات هویتی ذینفع در برگ چک
مراجعه به یکی از ابزارهای دسترسی به سامانه صیاد
احراز هویت
- احراز هویت در اینترنت بانک و موبایل بانک و همچنین شعب بانک پارسیان طبق روال موجود انجام می شود.
- احراز هویت در اپلیکیشن تاپ برای صادرکنندگان چک از طریق ورود اطلاعات کارت بانکی شخص صادرکننده چک انجام میشود.
ورود مندرجات چک در سامانه صیاد
تایید و ثبت اولیه چک
2. استعلام و تایید دریافت چک(توسط ذینفع)
با توجه به اینکه ثبت نهایی چک منوط به استعلام و تطبیق مندرجات برگ چک با اطلاعات ثبت شده در سامانه صیاد میباشد، گیرنده چک با در دست داشتن برگ چک اقدامات زیر را انجام خواهد داد:
مراجعه به یکی از ابزارهای دسترسی به سامانه صیاد (لزومی به یکسان بودن ابزار مورد استفاده توسط صادرکننده و تاییدکننده چک وجود ندارد.)
احراز هویت
- احراز هویت در اینترنت بانک و موبایل بانک و همچنین شعب بانک پارسیان طبق روال موجود انجام می شود.
- احراز هویت در اپلیکیشن تاپ برای دریافت کنندگان چک از طریق ورود مشخصات هر کدام از کارتهای بانکی ذینفع انجام میشود.
استعلام و تطبیق مندرجات برگ چک شامل تاریخ سررسید، مبلغ، اطلاعات هویتی ذینفع
تایید یا عدم تایید چک براساس انطباق یا عدم انطباق مندرجات
در صورت تایید چک: چک در وضعیت ثبت نهایی تلقی میشود و قابلیت نقد شدن در سررسید را خواهد داشت.
در صورت عدم تایید چک: ذینفع ضمن انتخاب حداقل یکی از دلایل مندرج در سامانه، میبایست فیزیک چک را به صادرکننده/انتقال دهنده عودت دهد.
3. انتقال چک
در قانون جدید چک پشت نویسی با درج اطلاعات در سامانه صیاد جایگزین شده است. براین اساس، مراحل زیر توسط انتقال دهنده چک میبایست انجام شود:
مراجعه به یکی از ابزارهای دسترسی به سامانه صیاد
احراز هویت
- احراز هویت در اینترنت بانک و موبایل بانک و همچنین شعب بانک پارسیان طبق روال موجود انجام می شود.
- احراز هویت در اپلیکیشن تاپ برای انتقال دهندگان چک از طریق ورود مشخصات هر کدام از کارتهای بانکی شخص انتقالدهنده انجام می شود.
ورود شناسه 16 رقمی برگ چک در سامانه صیاد
ورود اطلاعات هویت ذینفع جدید چک (انتقال گیرنده)
تایید و ثبت اولیه انتقال چک
توضیح: ذینفع جدید چک نیز می بایست با مراجعه به سامانه صیاد، مراتب دریافت چک را تایید نماید.
استعلام وضعیت اعتباری صادرکننده چک
امکان استعلام وضعیت اعتباری صادرکننده چک از طریق ورود شناسه ۱۶ رقمی صیادی برگ چک در سامانه صیاد وجود دارد. علاوه بر ابزارهای دسترسی به سامانه صیاد، خدمت مذکور از طریق روشهای زیر قابل دریافت میباشد:
۱- پورتال بانک مرکزی
از طریق مراجعه به پایگاه اطلاعرسانی بانک مرکزی به نشانی www.cbi.ir و با مراجعه به صفحه استعلام وضعیت اعتباری چک صیادی، از طریق ارسال شناسه استعلام 16 رقمی مندرج در چکهای صیادی، آگاهی از وضعیت اعتباری صادرکننده چک از نظر تعداد و مبلغ چکهای برگشتی رفع سوء اثر نشده نزد شبکه بانکی امکانپذیر است.
۲- سامانه پیامکی ۷۰۱۷۰۱
سامانه پیامکی ۷۰۱۷۰۱ امکان استعلام وضعیت اعتباری شخص صادرکننده چک، از نظر تعداد و مبلغ چکهای برگشتی رفع سوءاثر نشده، نزد شبکه بانکی را فراهم میسازد.
نتیجه استعلام با 5 رنگ سفید به معنی (بدون سابقه چک برگشتی "رفع سوءاثر نشده")، زرد (دارای 1 فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ
50 میلیون ریال تعهد برگشتی)، نارنجی ( دارای 2 تا 4 فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ 200 میلیون ریال تعهد برگشتی)، قهوه ای (دارای 5 تا 10فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ 500 میلیون ریال تعهد برگشتی) و قرمز (دارای بیش از 10 فقره چک برگشتی یا بیش از مبلغ 500میلیون ریال تعهد برگشتی) مشخص میشود.
3-اسکن بارکد دوبعدی مندرج در ظهر چک:
لینک مستقیم سایت بانک مرکزی برای استعلام وضعیت اعتباری صادر کننده، از طریق اسکن بارکد دوبعدی مندرج در ظهر چک مهیا شده است.
استعلام وضعیت چک (صادرکننده)
شخص صادرکننده چک، میتواند وضعیت و مندرجات چک ثبت شده در سامانه صیاد(پیش از تایید ذینفع) را با استفاده از شناسه صیادی برگ چک مشاهده کند.
استعلام وضعیت چک (ذینفع)
ذینفع یا دارنده چک با شناسه صیادی و شماره ملی خود قادر به مشاهده وضعیت و مندرجات چک ثبت شده در سامانه صیاد میباشد.
استعلام چکهای جدید صیادی براساس اقلام اطلاعاتی:
افراد میتوانند در زمان مبادله چک و دریافت آن با استفاده از این خدمت و وارد کردن مبلغ و تاریخ چک، کد ملی ذینفع و شناسه صیادی چک برای استعلام آن اقدام و اطمینان حاصل کنند که این چک به نفع گیرنده ثبت شده است.
گیرنده چک بعدا از اطمینان خاطر از ثبت چک میتواند تایید چک را بعدا در سامانه صیاد انجام دهد.
این سرویس در واقع استعلام فوری و سریع است که در لحظه مبادله چک انجام میشود و برای اطمینان از این که صادرکننده، ثبت چک را انجام داده است.
این خدمت از طریق ابزارهای دسترسی به سامانه صیاد در اختیار کاربران قرار دارد. همچنین افراد می توانند با مراجعه به وب سایت بانک مرکزی، منوی «نظامهای پرداخت و زیرساخت» و زیرمنوی «استعلام چک بر اساس اقلام اطلاعاتی چک» با وارد کردن اقلام اطلاعاتی، استعلام را دریافت کنند.
نحوه وصول چکهای ثبت شده در سامانه صیاد
مالک نهایی چک (آخرین ذینفع چک) در تاریخ سررسید آن، با مراجعه به شعب هر کدام از بانکهای کشور میتواند نسبت به وصول مبلغ چک اقدام کند. بدین ترتیب بانک موظف خواهد بود پس از انجام استعلامهای لازم از سامانه صیاد، نسبت به مالکیت شخص ذینفع (شخصی که وجه چک به حساب ایشان واریز خواهد شد) اطمینان حاصل کرده و سپس اقدامات لازم را در این خصوص انجام دهد. در صورت کسری حساب، ذینفع می تواند مبلغ موجود در آن حساب را طلب کرده و همچنین خواهان پرداخت مبلغ کسری چک از محل مبالغ موجود در سایر حسابهای انفرادی ریالی صاحب حساب در همان بانک به ترتیب اولویت اعلامی توسط بانک مرکزی شود.
نحوه برگشت زدن چک و دلایل برگشت چک
بانک در موارد زیر، مجاز به پرداخت وجه چک نبوده و با درخواست دارنده چک، موظف به ثبت غیرقابل پرداخت بودن چک در سامانه یکپارچه بانک مرکزی و صدور گواهینامه عدم پرداخت متضمن کد رهگیری مطابق شرایط و تشریفات مقرر در قانون میباشد.
عدم کفایت موجودی حساب جاری و عدم امکان تأمین وجه چک از محل سایر حسابهای صادرکننده چک در همان بانک
عدم انطباق امضای مندرج در چک با نمونه امضای معرفی شده توسط مشتری یا وکیل/نماینده قانونی وی در حدود عرف بانکداری
تشخیص اختلاف در مندرجات برگ چک در چارچوب قوانین و مقررات مربوط
صدور دستور عدم پرداخت توسط صادرکننده یا ذینفع یا قائم مقام قانونی آنها، در چارچوب ماده (14) قانون
بسته بودن حساب جاری یا انسداد بخشی از/ تمام موجودی آن از جمله به موجب قانون، دستور مرجع قضایی یا به دستور مشتری و عدم امکان تأمین وجه چک از محل سایر حسابهای صادرکننده چک در همان بانک به گونه های که امکان پرداخت وجه چک به طور کامل میسر نباشد.
قلم خوردگی در متن چک (درصورت فقدان ظهرنویسی مرتبط با تصحیح قلم خوردگی)
عدم انطباق مندرجات برگ چک با مندرجات ثبت شده در سامانه صیاد
سایر موارد به موجب قوانین و مقررات موضوعه
لازم به تاکید است در صورت تحقق موارد فوق، بانک مکلف است به درخواست دارنده چک، فوراً غیر قابل پرداخت بودن آن را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی ثبت کند و با دریافت کد رهگیری و درج آن در گواهینامه عدم پرداخت، علت یا علل عدم پرداخت را صریحاً قید و آن را امضا، مهر و به متقاضی (دارنده چک) تسلیم کند.
دارنده چک برگشتی با در دست داشتن گواهینامه عدم پرداخت، میتواند به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی قوه قضائیه رفته و درخواست صدور اجراییه از دادگاه صالح را کند. دادگاه با بررسی متن چک و احراز سه شرط مذکور در ماده (23) قانون صدور چک (1- وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی نشده باشد؛ 2- در متن چک قید نشده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است؛ و 3-گواهی عدم پرداخت به دلیل موضوع ماده 14 صادر نشده باشد. به این معنا که صادرکننده یا ذینفع چک اعلام نکرده باشد که چک مفقود یا سرقت یا جعل شده است و یا اینکه از طریق کلاهبرداری یا خیانت در امانت یا جرائم دیگر به دست نیامده باشد) اجرائیه را صادر میکند.
از تاریخ ابلاغ اجرائیه، ده روز به صادرکننده چک برگشتی مهلت داده میشود که مطالبات خود را پرداخت کند یا با موافقت دارنده ترتیبی برای پرداخت آن بدهد یا مالی را معرفی کند، در غیر اینصورت، حسب درخواست دارنده چک، مطابق قانون «نحوه اجرای محکومیت های مالی» اقدام خواهد شد.
نحوه رفع سوء اثر چک
طبق قانون جدید چک، در هر یک از موارد زیر، بانک مکلف است مراتب را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی اعلام کند تا فوراً و به صورت برخط از چک رفع سوءاثر شود:
الف – واریز کسری مبلغ چک به حساب جاری نزد بانک محالعلیه و ارائه درخواست مسدودی که در این صورت بانک مکلف است ضمن مسدود کردن مبلغ مذکور تا زمان مراجعه دارنده چک و حداکثر به مدت یک سال، ظرف مدت سه روز واریز مبلغ را به شیوهای اطمینان بخش و قابل استناد به اطلاع دارنده چک برساند.
ب – ارائه لاشه چک به بانک
ج – ارائه رضایتنامه رسمی (تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی از دارنده چک یا نامه رسمی از شخص حقوقی دولتی یا عمومی غیردولتی دارنده چک به بانک)
د – ارائه نامه رسمی از مرجع قضایی یا ثبتی ذیصلاح مبنی بر اتمام عملیات اجرایی در خصوص چک به بانک
ه – ارائه حکم قضایی مبنی بر برائت ذمه صاحب حساب در خصوص چک به بانک
و– سپری شدن مدت سه سال از تاریخ صدور گواهینامه عدم پرداخت مشروط به اینکه درخصوص چک مورد نظر دعوای حقوقی یا کیفری در دادگاه ها و مراجع قضایی طرح نشده باشد.
محدودیتهای دارندگان چک برگشتی
در قانون جدید چک، بعد از ثبت غیرقابل پرداخت بودن یا کسری مبلغ چک در سامانه یکپارچه بانک مرکزی، این سامانه مراتب را به صورت برخط به تمام بانکها و مؤسسات اعتباری اطلاع میدهد. پس از گذشت بیست و چهار ساعت، تمام بانکها و مؤسسات اعتباری حسب مورد مکلفند تا زمانی که از چک برگشتی رفع سوء اثر نشده است، محدودیتهای زیر را نسبت به صاحب حساب و امضاکننده چک برگشتی اعمال کنند:
الف- عدم امکان افتتاح هرگونه حساب و صدور کارت بانکی جدید؛ حتی صدور المثنی/ تمدید تاریخ اعتبار کارت/ کارت اعتباری و تسهیلات خرد
ب- مسدود شدن وجوه تمام حسابها و کارتهای بانکی و هر مبلغ متعلق به صادرکننده که تحت هر عنوان نزد بانکها یا مؤسسات اعتباری موجود است به میزان کسری مبلغ چک و به ترتیب اعلامی از سوی بانک مرکزی؛
ج- عدم پرداخت هرگونه تسهیلات بانکی یا صدور ضمانتنامه های ارزی یا ریالی؛
د- عدم گشایش اعتبار اسنادی ارزی یا ریالی
موارد منع اعطای دسته چک به اشخاص
اعطای دسته چک به مشتریان زیر ممنوع است:
اشخاص ورشکسته؛
اشخاص معسر از پرداخت محکوم به؛
اشخاص دارای چک برگشتی رفع سوءاثر نشده؛
وکیل/نماینده صادرکننده (امضاکننده) چک برگشتی (رفع سوءاثر نشده) از طرف اشخاص صاحب حساب در چارچوب قانون؛
اشخاصی که بنا به رأی قطعی مراجع قضایی حسب مفاد قوانین مربوط از جمله موارد مقرر در قانون، به محرومیت از داشتن دسته چک محکوم شدهاند؛
اشخاصی که حساب جاری آنها به دلایل قانونی یا حسب تصمیم مرجع قضایی مسدود شده و برداشت از آن ممنوع است؛ به استثنای مواردی که صرفاً بخشی از موجودی حساب جاری مشتری مسدود شده و برداشت مابقی موجودی حساب جاری وی امکانپذیر است؛
اشخاص ورشکسته، معسر از پرداخت محکوم به یا دارای چک برگشتی رفع سوءاثر نشده که به وکالت یا نمایندگی از طرف صاحب حساب اعم از شخص حقیقی یا حقوقی اقدام به اخذ دسته چک میکنند؛
شخصی که کمتر از 80% مجموع تعداد برگه های آخرین دسته چک اعطایی به وی، به بانک ارائه و یا تعیین تکلیف شده باشد.
مشتریانی که از پذیرش الحاقیه جدید به قرارداد افتتاح حساب جاری استنکاف کنند.
